Informazioa

Atal honetan gerrei buruz nahi dezun informazio guztia aurkitu dezakezu.

GERRAK HISTORIAN ZEHAR

Historian zehar, gerra asko izan da, antzinako inperio eta zibilizazio handien sortze eta garapenean gerra beti izan da elementu garrantzitsua. Gerra, kulturak eta estatuak eraldatzen dituen faktore garrantzitsu bat izan da, munduaren historia eraldatzeko eta mugimenduak sortuz. Garrantzi handia izan dute gerrak, inperioak eratzeko eta lurraldeen arteko indarkeriak arautzeko bide gisa.

Mesopotamiako zibilizazioetan eta antzinako Egiptoko hegoaldean, gerrei buruzko erreferentziak aurkitzen dira denetariko artelanetan.

Mesopotamiako zibilizazioak (Tigris eta Eufrates ibaiak inguruan kokatuta) eta antzinako Egipto (Nilo ibaia inguruan kokatuta) biak izan ziren munduaren zaharrenak, eta haietako bakoitzak berezko kultura, hizkuntza, eta politika sistema zuen. Gerreko arloa ere ez zen salbu, eta hori askotan agertzen da haien arteko harremanetan.

Mesopotamiako zibilizazioak, hainbat hiri eta estatutan banaturik, gerra elementua zuten haien kulturaren barruan. Gilgamesh ipuina, adibidez, Mesopotamiako gizonezkoaren heroia da, eta bertan gerra, berebiziko garrantzia izan duen gaia da.

Antzinako Egiptoko hegoaldean, faraonak hainbat gerra bideratu zituzten, eta horiek nabarmendu ohi dira Egipto artean zehar zehar. Esaterako, faraon Ramses II. Nilo gurutzean egindako eta Hittiteakiko guduan parte hartu zuen, Kadesh gudua bezala ezagutzen dena. Hainbat gerren arloan, faraonak estatua indartzen saiatu zen, eta horrek Egipto potentzia handi gisa agertu zuen.

Bai Mesopotamiako zibilizazioetan bai antzinako Egiptoko hegoaldean, gerrei buruzko informazioa artearen bidez transmititzen da. Arteak, kronikak, eta estatuaren irudiak agertzen dira, horrek gertakari militarrak eta estatuaren indarra azaltzen ditu.

Antzinako Grezian, lehenengo aldiz gerrei buruzko zehatza eta zabala den kronika bat sortu zen, gai hori izan zen historia zehatz bat egiteko unea.

Antzinako Grezian, lehenengo aldiz gerrei buruzko zehatza eta zabala den kronika bat sortu zen, gai hori izan zen historia zehatz bat egiteko unea. Gerra kronikak, hainbat eremutan gertatutako ekintzak eta gertakariak zehazki deskribatzen dituzte, beraiek protagonista izan diren pertsonak eta estatuak azpimarratuz. Honako hau izan zen historiaren garapenean landu zen testu-mota, gure ulermen historikoa hazi dezaketen testuinguruak sortuz. Greziako hainbat gerra kronikak gure ezagutza historikoa zabaltzen lagundu dute, hainbat eremu eta kulturan gertatutako giroak eta estrategiak aztertuz.

Erromatarrek gerrari esker historiako imperio handiena sortu zuten, bere ekintza militarren ondorioz.

Erromatarrek gerrari esker historiako imperio handiena sortu zuten, bere ekintza militarren ondorioz. Erromatar Inperioa, antzinako munduaren potentzia handiena bihurtu zen, eta hainbat garaipen militarren bidez lurralde handiak kontrolatu zituen. Erromatar Inperioaren ekintza militarren inguruan egin diren kroniken artean, hainbat gerra, konkista eta eraso deskribatzen dira, hauek erromatar indarraren eta estrategiaren sorreran duen garrantzia azpimarratuz. Erromatarrek estatu sistema eta administratibo sistema sendotu zuten, eta haien militar potentziak haien erregealdien zati garrantzitsuak izan ziren.

Ekialdean, Genghis Khanek eta berak zuzendutako Mongolen inbasioak lurralde zabalak konkistatu zituzten Asian, txinatik ekialde hurbilera.

Ekialdean, Genghis Khanek eta berak zuzendutako Mongolen inbasioak lurralde zabalak konkistatu zituzten Asian, txinatik ekialde hurbilera. Genghis Khanen liderratutako Mongolen Inbasioak, 13. mendearen hasieratik aurrera, Asian lurraldeetan zabaltzen hasi ziren, eta bere inbasio estrategiak oso arrakastatsuak izan ziren. Txinatik abiatuta, Mongolen hiru milioi kilometro koadro baino gehiago kontzentratu zuten, biribilak izan ziren, eta hainbat kultura eta herrialdeetan inbertsioak egiten zituzten. Inbasio horrek Asia osoan lurraldeak ulertzeko eta kontrolatzeko erronka handiak ekarri zituen, eta Mongol Inperioa, historia guztiko inperioren artean gehieneko azalpena hartu zuen inperioko handiena izan zen. Genghis Khanen ondoren, haren ondoko hiru seme (Ogedei, Jochi, Chagatai, Tolui) ere lideratu zuten Mongol Inperioa eta haren potentzia handitu zuten.

Amerikako aurkikuntzan, bertako indigenek erasoak jasan eta gerra izan zen, eraso horiek Europako potentziakengandik datoz.

Amerikako aurkikuntzan, bertako indigenek erasoak jasan eta gerra izan zen, eraso horiek Europako potentziakengandik datoz. Kolonizazioaren prozesuan, Europako potentziak, hainbat Amerikako lurraldeetara sartu ziren, bertako indigenei erasoak eginez. Hauetan, teknologia eta armak gehienbat Europatik ekartzen zituzten, eta horrek indigenei desberdinak izan zitzaizkion. Europar potentziak Amerikako lurraldeetan lurraldeak kontrolatu eta hainbat kultura hondoratu zituzten, gerra eta kolonizazio bidez. Amerikako indigenek erresistentzia erakutsi zuten, baina, hainbat faktoreengatik, Europako potentziak bereganatu zituzten. Hauetatik sortutako gertakariak gerra arlokoak izan ziren, eta geroago, hainbat herrialdeetan, indigenek kolonizatzaileen aurka erresistentzia erakutsi zuten. Amerikako aurkikuntza gertatzen ari zen garapen historikoa moldatu zuen gerra eta kolonizazioaren arloetan.

XX. mendean I. Mundu Gerra eta II. Mundu Gerra, gerra totalaren mendea zen, mundu osoko hainbat herrialdeekin eragin handia izan zuten.

XX. mendean I. Mundu Gerra eta II. Mundu Gerra, gerra totalaren mendea zen, mundu osoko hainbat herrialdeekin eragin handia izan zuten. I. Mundu Gerra, 1914-1918 bitartean gertatu zen, mundu osoan hainbat potentziak arteko gatazka izanik. Hainbat faktoreengatik, mundu guztia mobilizatu zen gerra hauetan, ekonomiak, industriak, eta gizartea barne hartuz. Fronte batzuetan eta hainbat lekuetan gertakariak gertatu ziren, eta bertan hainbat herrialdeek erasoak jasotzen zituzten.

II. Mundu Gerra, 1939-1945 bitartean gertatu zen, eta I. Mundu Gerra baino geroztik handiagoa izan zen. Hainbat potentziak, hainbat talde militarrek elkarren kontra aritu ziren, eta mundu osoa eraman zuen gatazkak. Nazi Alemaniaren agresioarekin hasten zen gerra hau, eta hainbat frontetan eta teatroetan gertakariak gertatu ziren. Hots, Europa, Asia, eta Afrikako hainbat lekutan izan zen gatazka. Gerra honetan, hainbat herrialdeek gizarteak, ekonomiak, eta militar potentziak erabat mobilizatu zituzten, mundu osoko eragina izanik.

Gerra totalaren mende hauetan, teknologiaren garapen handiak eta eraso guztiak hartu zituzten gizonen bizimodua eta kultura eraldatzen lagundu zuten. Gerra hauek, milioika pertsona hildu zituzten, eta mundu osoko hainbat herrialdeetan heziketa soziala, ekonomikoa, eta politikoa erabat aldatu zen.

---

GAUR EGUN

Gaur egun gerra dexente daude aktibo; berriena Israel eta Hamas en artekoa Gazako Franjan, baita ere, Errusiar inbasioa ukranian. Baina gerra gehiago ere daude ez direnak kumunika bideetan ateratzen adibidez; Burkina Fason, Somalian, Sudanen, Yemenen, Myanmaren, Nigerian eta Sirian.

Hona hemen taula bat gaur egungo gerra aktibo batzuekin.

N.º	Hasiera	Eztabaida	Kokalekua	Kontinentea	Hildakoak (2022-2023)
1	2014	Gerra rusa-ukrania	Rusia eta Ukrania	Europa	38,000 – 85,000
2	1948	konfliktu arabe-israeldarra	Israel eta Palestina	Asia	30,000
3	1948	Birminia barne konfliktua	Birminia	Asia	210,000
4	2002	Mugimendu armatua Magreben	Mali, Niger eta Tunez	Africa	20,206
5	2011	Gerra zibila siria	Siria	Ekialde hurbila	384,000 – 586,000
6	2003	Afganistanen gerra	Afganistan	Asia erdialdea	157,000

---

GERRA MOTAK

Gerrak modu ezberdin askotara borrokatzen dira, ez soilik bi armaden artean gudu eremu batean. Beste modu askotara borrokatzen dira.

Gerra zibila

Gerra zibila komunitate, nazio edo herrialde baten baitan ideologia, erlijio edo interes ezberdinetako gizataldeek boterea eta agintea eskuratzeko garatzen duten gerra da.

Gerra hotza

Gerra hotza, tentsio biziko herrialdeen arteko gatazka politiko eta ekonomikoa da, ekitaldi militar zuzen batera heldu gabe, propaganda, espioitza eta bestelako jarduera erasokorrak hartzen dituena bere baitan. Gerra hotza izan zen Bigarren Mundu Gerraz geroztik Estatu Batuek eta Sobietar Batasunak garatu zutena.

Itsas edo ontzi gerra

Itsas gerra edo ontzi gerra, itsasoa gudaleku nagusia eta ontzien arteko borrokak nagusi diren gerra mota da. Adibidez, Bigarren Mundu Gerran japoniar eta estatubatuar armadek burutu zuten gerra itsas gerra izan zen nagusiki.

Gerra kimikoa

Gerra kimikoa, produktu kimiko toxikoak arma moduan erabiltzen diren gerra da, pertsona zein ingurumen naturalaren aurka. I. Mundu Gerran modu masiboan erabili ziren arma kimikoak.

Gerra biologikoa

Gerra biologikoa, gaixotasunak eragiten dituzten bakterio, birus eta bestelako mikroorganismoak arma moduan erabiltzen diren gerra mota da. Egun, hainbat herrialdek dituzte arma biologikoak edo mikroorganismoak arma moduan erabiltzeko prest).

Gerra nuklerra

Gerra nuklearra, arma konbentzionalak baino askoz ere hondamen-indar handiagoa duten arma nuklearrak erabiltzen diren gerra da. II. Mundu Gerra Estatu Batuek Japoniako Hiroshima eta Nagasaki hirien aurka bonba nuklear bana jaurti eta milaka pertsona erail eta gero bukatu zen. Gerra nuklearraren mehatxua gerra-erasoetarako disuasio moduan erabili izan da.

Garbiketa-gerra edo genozidioa

Garbiketa-gerrak edo genozidioak, non konkista-gerra izenekoetan ez bezala, lurraldeak konkistatu edo estatuak suntsitu ez, baizik eta herri bat garbitu edo ezabatzea bilatzen denean, zibilak sistematikoki erailez. Adibidez, Ruandako genozidioa 1994 urtean garbiketa-gerra bat izan zen.

Gerra prebentiboa

Gerra prebentiboa berehalakotzat jotzen den eraso bati aurre egin eta ziurtasun handiz gertatuko den indarrezko gatazka batean abantaila estrategikoa lortzeko burutzen den gerra da.

---

ONDORIO SOZIALAK

Denek dakigun bezela gerrek ondorioak izten dituzte. Atal honetan gerrek sozietatean izaten dituzten ondrioak aztertuko ditugu.

1. BIZITZA GALERA: Gerra humanoen bizitzak eragiten ditu, hau bere familia eta eragindako komunitateetan eragina daramala. Maite dituztenen hilketak arazo emozional eta psikologiko iraunkorrak utzi ditzake.

2. BIZTANLEEN MUGIMENDUA: Gerrarik handienak biztanleen mugimendu masiboak sortzen ditu. Pertsonak bere etxeak utzi behar dute eta babes-bila jo behar dute, horrek krisi humanitarioak, errefuxiatuak eta komunitateetan eta errefuxiatuetan arteko tentsioak sor ditzake.

3. INFRAESTRUKTUREN SUNTSIPENA: Gerrarik askotan, etxeak, eskolak, ospitaleak eta errepideak bezalako garrantzitsuak diren infraestrukturak suntsitu edo kalte egin ohi dira. Hau pertsonen bizi-kalitatea negatiboki eragiten du eta gatazka osteko berreskurapena zaila egiten du.

4. HEZKUNTZAREN IMPAKTUA: Gerra hausten du haur eta gazteengandik hartutako hezkuntza, eskolen itxieragatik, baliogabeziagatik edo segurtasun falta delako. Hau gizartearen garapenari ondorio luzeak izan ditzake, hezkuntzarik gabe geratzen den belaunaldiak ekonomikoki aurrera egiteko zailtasunak izan ditzakeelako.

5. TRAUMA ETA ARAZO MENTALAK: Gerra dauden bitartean jasotako bortxak eta sufrimenduak trau-ma eta arazo mentalak sortu ditzake, konfliktoaren ostean ere pertsonen osasun mentala eragiten duena.

6. ALDAKETA SOZIALAK: Gerrarik askotan sortu da aldaketa soziala, komunitate guztien desagerpena, gizartearen banaketa eta eredu sozialak aldatuak izatea.

7. HERRIALDE ETA ERLIJIO ARTEKO MUGARIKETA: Arma borrokatuek herrialde eta erlijio arteko tentsioak gora dezakete, gizarteak banatzea eta gatazkak pairatzea sortuz.

8. EREDU EKONOMIKOAK Gerra ondorio ekonomiko larriak izan ditzake, ekonomiaren infraestrukturaren suntsitzea, lanak galdu eta produkzioa gutxitzea. Gatazka ostean ekonomia berreskuratzeak denbora asko behar dezake.

9. ARAZOAK: Gerra-agintzaetatik hainbat arazo osasun sortu daitezke, osasun zerbitzu egokien eskuratzeko falta eta urez eta aireazko kutsaduraz sortuak.

10. KULTURA ALDAKETAK: Gerra aldaketa kulturalak eragin dezake, kultural ondarea galdu, komunitateak diasporatan egon edo kultura eredu berriak sartuz.

---

ONDORIO EKONOMIKOAK

Ondorio sozialez gain, beste ondorio batzuk ere jasaten dira. Horietako handienetako ondorio ekonomikoa izan ohi da.

INFRAESTRUKTURA EKONOMIKOEN SUNTSIKETA: Gerrarik bitartean, infraestruktura ekonomikoa, hainbat fabrika, errepide, zubi eta portu, ohiko kalte edo suntsitzea jasaten du. Infraestruktura hau berreskuratzeak denbora eta baliabide handiak eskatzen ditu.

GIZARTE KAPITALEN GALERA: Gerra gizarte kapitalaren hainbat gaitasunen eta ezagutzen galera ekartzen du, lesioen, heriotzen edo desplazamenduen ondorioz. Hau produktibitatea eta aurrerapen ekonomikoa negatiboki eragin dezake.

INBERTSIOAREN DESPLAZAMENDUA: Gerrarik sortzen duen berandutasunak eta arriskuak inbertsio nazionala eta kanpokoa galarazten dute. Enpresak inbertsio proiektuak atzeratu edo bertan behera utzi ohi dituzte, ekonomiaren hazkuntza eragiten duena.

PUBLIKOAREN ZORRAREN IGOERA: Herrialdeek garraren kostuak finantzatzeko diru-laguntza handiak eskuratzea behar dute, eta horrek zor publikoa handitu dezake. Zor horren zerbitzua beste gastu publikoak, hainbatetan hezkuntza eta osasuna, finantzatzeko erabil daiteke.

NAZIOARTEKO MERKATARITZAN INPAKTUA : Gerrarik nazioarteko merkatariak etxebizitza-arduradunak, embarguak edo zergatik zuzendutako erabat ezkutatu edo inbertsio proiektuak bertan behera uztea izan ditzake. Hau eskualdeen arteko merkataritzari eragiten dio, herrialdeok ekonomikoki ahultzen dituelarik.

LAN ESKUBIDEEN DESPLAZAMENDUA: Pertsonak desplazatu eta babes-bila jo behar dute beren etxeetatik gertu dagoen beste leku batzuetara edo beste herrialde batzuetara joateko gerraren bitartean. Hau enplegu kualifikatuaren galera ekarri dezake, eta ekonomia produktibitatean eragina izan dezake.

INFLAZIOA ETA MONETA BELIABIDEAREN MURRIZKETA: Gerra finantzatzeak dirua inprimatzearen bidez gertatu egingo balu, inflazioa ekarri dezake, herrialdearen estabilitate ekonomikoari buruzko fidantza galtzearen ondorioz, moneta murriztu dezake.

BERRESKURAPEN EKONOMIKO MOTELA: Gerra ondoren, berreskurapen ekonomikoa prozesu luze eta gastigarria izan daiteke. Baliabideen falta, infraestrukturaren suntsitzea eta behar diren behar humanitarioak aurreikusteko baliabideen faltak, berreskurapena nabarmenik eta nahikoa lentsitzen dute.

GIZA GARAPENEAN IMPAKTUA: Gerratik eratorritako ondorio ekonomikoek garapen humanoa negatiboki eragin dezakete, hezkuntzarako, osasunarako eta zerbitzu basikoetarako sarbidean murrizketa batekin.

---

AURKAKO MUGIMENDUAK

Gutaz gain, mundu osoan zehar askoz jende gehiago dago gerren aurka. Hauek gu bezalaxe mugimenduak eta kampainak sortu dituzte gerren aurka.

Amnistia Internazionala: Amnistia Internazionala mundu osoko erakundea da, giza eskubideen sustapena eta defentsa egiten duena. Gatazkak bakarrik jorratu ez arren, gatazka militarren erantzun bakarra eta giza eskubideen urraketa militarrekin lotutako hainbat arazoetan aurka borrokatzen da. Amnistia Internazionalaren webgunea

Nazioarteko Gurutze Gorria: Gurutze Gorria mundu osoan lanean dihardu gatazka militarren ondorioz eragina duten pertsonen laguntza emateko. Azken batean, laguntza mediko eta humanitarioa eskaintzen du, ez dutenekin batera, haien afiliatu politikoengatik gertatzen denaren arabera. Gurutze Gorria Nazioarteko webgunea

Doktoreak Mugikorik Gabeak (Médicos Sin Fronteras): Erakunde medikoa da, erahilaren, desastre naturalen eta osasun krisien ondorioz eragina duten pertsonentzako laguntza medikoa ematen duena. Gatazka eremuetan lanean aritzen da behar duten tokietan laguntza medikoa emateko. Doktoreak Mugikorik Gabeaken webgunea

Arma Nuklearren Deuseztapenaren Aurkako Nazioarteko Kanpaina (ICAN): ICAN nazioarteko erakunde talde bat da, arma nuklearren desuseamenduaren alde egiten dutena. 2017an Pazko Nobel Saria jaso zuten, arma nuklearrak debekatzeko tratatua aurrera eramateko eginiko ahaleginei eskerrak emateagatik. ICANren webgunea

Armen Komertzioaren Aurkako Kanpaina (Control Arms): Control Arms erakunde talde bat da, arma mugimendu erresponsablearen aurka borrokatzen dena eta gobernuak arma transferentziak kontrolatzen dutela ziurtatzea nahi duena, gatazka militarretan eta giza eskubideen urraketetan eragina ez dezaten. Control Arms-en webgunea

Gorri Hainbat Kanpainia: Mugimendu honek gizonak eta haurrak sartzen ditu emakumeengan eragindako indarkeria prebenitzen, gatazkarako gizonezkoekin batera. Gorri hainbat kanpainiaren helburua da ez indarkeria eraginik izatea. Gorri Hainbat-en webgunea

Beteranoak Bakea Aldekoa: Talde honetan gatazka desagertzeko ahaleginak egin dituzten militar beteranoak daude. Beteranoak Bakea Aldekoaren webgunea

Gogoratu behar da erakunde hauei parte hartzeko eta sostengatzeko ekimenak eremu geografiko eta geopolitikoaren arabera alda daitezkeela. Era berean, beraien jardueren eta kanpainen berri izateko webgune ofizialak egiaztatu beharko litzateke.